BATAVIASTRAAT

Geschreven

Podcast

Wandeling

Oost

Verleden. Het verhaal van Amsterdam

Batavia, nu Jakarta, speelde een cruciale rol als koloniale hoofdstad en machtscentrum tijdens de Nederlandse koloniale periode in voormalig Nederlands-Indië. Van hieruit werden de vele producten naar Nederland en vooral Amsterdam verscheept. Het grootste deel van de elite van de kolonie woonde hier en er waren zelfs typisch Hollandse ophaalbruggen.

JAYAKARTA, BATAVIA, JAKARTA

In 1527 vond de officiële stichting van wat nu Jakarta heet plaats. Toen prins Fatahillah de toenmalige havenstad Sunda Kelapa veroverde, veranderde hij de naam in Jayakarta. In 1619 nam de Nederlandse gouverneur- generaal Jan Pieterszoon Coen, in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), Jayakarta met geweld in. De stad werd door hem compleet verwoest. Op de overblijfselen van Jayakarta liet Coen een nieuw fort en een nieuwe stad bouwen en noemde het Batavia. De hoofdstad diende als administratief, economisch en politiek centrum voor de kolonie. Het was het hoofdkwartier van de VOC en het epicentrum van de specerijenhandel, met name die van peper. Het bleef niet alleen bij specerijen en kruiden.

CENTRUM VAN DE OPIUMHANDEL

Vanaf het midden van de 17e eeuw werd Batavia het centrum van de opiumhandel. De handel in het verdovende middel dat vooral uit Bengalen afkomstig was, bleek een bron van inkomsten en smokkelpraktijken voor de VOC. Langzaamaan verwierf de compagnie de controle doordat ze al de markten in de Indonesische archipel domineerde. De vraag naar opium groeide sterk. Dit bracht aanzienlijke winst voor de VOC met zich mee. Zo’n 15 procent van de inkomsten in Batavia kwam voort uit de opiumverkoop. Dit maakte de VOC een van de belangrijkste handelaren in narcotica ter wereld die verantwoordelijk was voor het creëren van een grote afzetmarkt in Azië. Dit zou nog tot ver in de twintigste eeuw duren.

De opiumdoos vervaardigd in de staatsfabriek van Nederland in Batavia, collectie Wereldmuseum, Amsterdam

RACIALE EN SOCIALE SEGREGATIE

Batavia werd gekenmerkt door een sterke sociale en raciale segregatie. Het centrale deel van de stad, bekend als het ‘Stadscentrum’ of ‘Oude Stad’, was gereserveerd voor de Nederlandse koloniale elite, terwijl de lokale bevolking werd beperkt tot de buitenwijken. Er was een groot verschil in levensstijl, privileges en sociaal-maatschappelijke positie tussen de Nederlandse heersers en de oorspronkelijke bevolking. Ook in Batavia werden slaafgemaakten, naast het huishouden, ingezet op verschillende werkplaatsen, zoals scheepswerven, pakhuizen, de artillerie en op het land. Tot slaafgemaakten maakten in sommige perioden de meerderheid van de bevolking uit. Sinds de onafhankelijkheid van Indonesië heet de hoofdstad Jakarta. Inmiddels is het uitgegroeid tot een metropool met ruim tien miljoen inwoners en is het de meest gefotografeerde stad van Azië op Instagram.

KOLONIALE STRAATNAMEN

Bataviastraat is één van de namen van straten zoals Javastraat en Ambonplein in de Indische Buurt in Amsterdam Oost. De Indische Buurt telt talloze straatnamen die vernoemd zijn naar eilanden en gebieden in Indonesië. De eerste straatnamen in de Indische Buurt werden gegeven in 1900. In deze periode was Indonesië nog bezet door Nederland dat het grote eilandenrijk de koloniale naam Nederlands-Indië gaf. De buurt staat niet stil. Enkele jaren terug nog is de J.P. Coenschool veranderd naar de Indische Buurtschool. Hoe zit dit met straten als Celebesstraat, de koloniale naam voor het eiland dat nu Sulawesi heet? Hoe kijkt de buurt vandaag de dag naar alle andere namen en koloniale geografische verwijzingen?

OOSTCAST

OOSTCAST vertelt over de onderbelichte koloniale geschiedenis van de straatnamen en nodigt je uit om meer te leren over de onderbelichte verhalen die hierachter schuilgaan. Wandel met OOSTCAST mee door de straten van Indische buurt, bestudeer de 10 kunstwerken van Fré Calmes, Gigi van Grevenbroek, Jerrold Saija en Nicky Saliha en beluister de bijbehorende podcast verhalen. Wat weet jij over de geschiedenis van straatnamen in jouw stad?

Klik hier voor de wandeling en de bijbehorende podcastverhalen!

* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.