De Duitse bezetter had een aantal kantoren in de stad. Vooral die in de huidige Gerrit van der Veenstraat waren belangrijk. De oorlog liet veel littekens na. We maken een rondje langs belangrijke plekken in de bezette stad. De route loopt van de Gerrit van der Veenstraat naar het Museumplein en dan via de Plantage Middenlaan naar de Dam en het Centraal Station.
In de huidige Gerrit van der Veenstraat zat de Sicherheitsdienst, de SD. De SD was de Duitse veiligheidsdienst die samen met de Gestapo ongekende bevoegdheden had om de bevolking te terroriseren. Een klop op de deur en even later zat een bewoner in de cel van de SD. Vaak volgden martelingen en moord. Terreur betekent iets als ‘bang maken’. En dat was de kern van het nazibewind: angst, willekeur en gehoorzaamheid.
Op de foto hieronder het personeel van de SD. In het gebouw zit nu het Gerrit van der Veen College. Aan de overkant van de straat in de voormalige HBS zat het kantoor van de ‘Zentralstelle für jüdische Auswanderung’ oftewel het ‘Centrale kantoor voor de Joodse immigratie’. Dit kantoor speelde een centrale rol bij de moord op de Amsterdamse Joden.
Aan het Museumplein 19 zat een hoofdkantoor van de bezetter. In dat gebouw zit nu het Amerikaanse consulaat. Hans Böhmcker was de vertegenwoordiger van het Duitse Rijk in Amsterdam. Twee villa’s ernaast waren ook Duitse kantoren. De Duitsers hadden maar een paar honderd eigen mensen nodig om de stad te terroriseren en te onderwerpen. Het Museumplein en de Gerrit van der Veenstraat waren centrale plekken van de terreur.
Hier zat de Joodsche Raad. De Raad voerde in de praktijk het beleid van de bezetter uit om de Joden te laten gehoorzamen en af te voeren. Ze hoopten zo erger te voorkomen. Maar de Duitsers waren gewetenloos en meedogenloos. Van de 80.000 Amsterdamse Joden werden er bijna 60.000 vermoord. Het Joodse karakter van de stad was verdwenen. Een kleine groep getraumatiseerde overlevenden bleef over.
Hier zat de Hollandsche Schouwburg en werden de af te voeren Joden verzameld. De foto hieronder is de registratie van opgepakte joden tussen 1942-1943. De Amsterdamse politie haalde de Joden van huis op en bracht ze naar de Hollandsche Schouwburg.
Volgens gegevens van Dhr. Wennek staan op de foto mevrouw Mathilda Wennek – Kattenburg (geboren te Amsterdam 10 december 1912, vermoord in Auschwitz april 1944) en mejuffrouw Mary Wennek (geboren te Zandvoort 14 augustus 1923, vermoord te Sobibor op 31 mei 1943).
Na de eerste transporten in de zomer van 1942 gaven steeds minder mensen gehoor aan de Duitse oproep zich te melden voor vertrek naar Westerbork. De Amsterdamse politie haalde de joden van huis op en bracht ze naar de Hollandsche Schouwburg. De Joodsche Raad had een aantal voorzieningen in het theater getroffen, maar deze bleken bij lange na niet voldoende om drie- tot vierhonderd mensen redelijk op te vangen. Soms verbleven de opgepakten er slechts een dag, maar het verblijf kon ook een week duren. In het duister van de nacht vertrokken de joden naar Westerbork.
Het hart van de eeuwenoude Jodenbuurt. Bijna 350 jaar leefden de Joden veilig in Amsterdam. Hier met het vernederende bord ‘Judenstrasse’.
De Dam speelde als centraal plein van het land een symbolische rol tijdens de bezetting. Hier neemt Anton Mussert een parade af van de Weerafdeling (WA) van de NSB op 9 november 1940. In 1942 benoemde Hitler Mussert tot´Leider van het Nederlandsche volk’. Tot teleurstelling van Mussert bleek het slechts een symbolische titel te zijn.
Boven Sloterdijk werd op 11 mei 1940 een Duits vliegtuig door het luchtafweergeschut aangeschoten. Het toestel vloog door en liet 2 bommen vallen. Die kwamen in het centrum van de stad neer, op de Blauwburgwal, hoek Herengracht. In totaal kwamen 44 burgers om het leven.
Het Centraal Station in de zomer van 1941 met Duitse propaganda. Vanaf hier vertrokken de beruchte treinen met Joden naar Westerbork. De meeste Joden kwamen nooit meer thuis.
De foto’s in dit artikel zijn bijna allemaal van de Beeldbank ‘WO2 NIOD’. De foto van de Joodsche Raad is van het Stadsarchief Amsterdam.
Wekelijks komen er nieuwe historische achtergrondverhalen bij op de nieuwspagina van de gemeente Amsterdam. Een deel van deze verhalen verschijnt ook in de gemeentekrant Amsterdam. De oplage is 523.000 exemplaren en komt zes keer per jaar uit in heel Amsterdam.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
