Op 15 oktober 1889, was het Centraal Station klaar. Hiermee werd Amsterdams weidse open havenfront afgesloten. Dat uitzicht was definitief weg. Tegelijkertijd was het station de redding van de binnenstad. Vanaf het station ontwikkelden zich namelijk winkelstraten met grandeur.
Het IJ was altijd een groot open water; een soort binnenzee van de Zuiderzee, nu het IJsselmeer. In de 16e, 17e en 18e eeuw was hier een wereldhaven van 5 kilometer breed. Hier lagen de grote zeilschepen, de enorme handelsvloot. Maar het IJ werd stiller, slibde dicht en de moderne stoomschepen hadden een grotere diepgang. In het water lag verstild de Nieuwe Stadsherberg.
Aan de zuidkant van de stad lag eeuwenlang de omwalling van de halve cirkel van de grachtengordel. Met aan de noordkant de wereldhaven, was Amsterdam misschien wel de mooiste stad ter wereld.
Rond 1865 besloot de liberale minister-president Thorbecke (1798-1872) dat het Amsterdamse Centraal Station aan het IJ moest komen. Daarvoor werd in de periode 1860-1870 een eiland in het IJ aangelegd. De minister-president besloot nu wat er in Amsterdam gebeurde. De tijd dat Amsterdam een soort vrije stadsstaat was, was definitief voorbij. De stad bleek een gewone gemeente in het koninkrijk. De ‘Republiek Amsterdam’ boog voor de regering.
Amsterdam werd een landstad in plaats van een waterstad. Het spoor werd belangrijker dan de scheepvaart. Het station was een symbool van het moderne Nederland: de spoorwegen werden aangelegd, het onderwijs verbeterde, de industrie bloeide. Voor het grootste deel van de bevolking was Nederland tot 1860 een ellendig ontwikkelingsland, een ‘koninkrijk van sloppen’. In die periode van 1870 tot 1900 werd de basis gelegd voor het moderne welvarende Nederland. En daarvan was het Centraal Station een machtig symbool.
Het station, ontworpen door architect Cuypers (1827-1921), is een blijvend knooppunt van mensenstromen. Je kunt het zien als de poort tussen Centrum en Noord, zoals het Rijksmuseum van dezelfde Cuypers de poort tussen Centrum en Zuid vormt. Pierre Cuypers kwam uit Roermond en was geïnspireerd door de katholieke architectuur. Dat Cuypers zulke enorme ‘katholieke kathedralen’ in het protestantse Amsterdam zette, ergerde velen.
Ondanks de enorme groei en capaciteit van Schiphol en de luchtvaart is het Centraal Station nog steeds de belangrijkste stadspoort naar het centrum. Station Zuid is daarnaast in opkomst en verbindt het zakencentrum van de Zuidas direct met Schiphol. Maar voor het centrum van de prachtige en inmiddels erg toeristische binnenstad blijft het Centraal Station voorlopig de hoofdingang van de stad. Zoals dat 6 eeuwen lang daarvoor de haven in het IJ was.
Wekelijks komen er nieuwe historische achtergrondverhalen bij op de nieuwspagina van de gemeente Amsterdam. Een deel van deze verhalen verschijnt ook in de gemeentekrant Amsterdam. De oplage is 523.000 exemplaren en komt zes keer per jaar uit in heel Amsterdam.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
