Jacob Honigstraat. Ooit de laatste straat van Amsterdam Noord

Podcast onderaan. 

Wie is Jacob Honig? De straatnaam

Wie is Jacob? “Nee, niet Honing, Honig! Net zoals de soep!” We hebben het allemaal wel een keer gezegd. Maar met de soepfabrieken heeft onze Jacob Honig niet zo veel te maken. Om Jacob beter te leren kennen bezoeken we zijn geboortehuis. Dat bestaat nog. Het is nu een museum in Zaandijk, het Honig Breethuis, een huis aan de Zaan. Het is meteen duidelijk dat Jacob Janszoon Junior, zoals hij voluit heet, van goede komaf is. Het riante koopmanshuis ligt prachtig aan de Zaan. Kleine Jacob heeft er vast op z’n knietjes op een bankje in de glazen erker aan de achterkant naar de schepen zitten kijken. Een machtige rivier. Daarbij valt de sloot achter de oneven huizen aan onze straat in het niet. Stel je voor dat Jacob daar nu een kijkje kwam nemen. In de verte hoorde hij onheilspellende geluiden aankomen. Een sloep, vol met jongeren. Een technobeat schalt over het water.

Meijerstraat

Die sloot bestond trouwens al in Jacobs tijd. Hij heet de Marssloot. Jacob werd een prominente figuur in de Zaanstreek. Wat dat betreft een logische keuze om de nieuwbouwstraat in destijds Oostzaan naar hem te vernoemen. Wist je dat onze straat eerst de Meijerstraat heette? Deze naam kwam van de man die de straat heeft gebouwd in de weilanden. Die bouw was nodig om de arbeiders van de NDSM te huisvesten. Een soort overloopgebied van Tuindorp Oostzaan. Als je een oude Oostzaner vertelt waar je woont, zal ‘ie zeggen: “Ah, je woont dus op zuid!” Oostzaan liep toen door tot en met de Oostzanerdijk. Het laatste stukje Zuideinde, bij het bruggetje dat omhoog loopt naar de dijk, wordt al eeuwenlang de Kluft genoemd. De eerste huizen, toen nog huurhuizen, werden gebouwd in 1918. Bij renovaties stuit je soms op oorspronkelijke details, zoals de rood met groen geverfde trap. En gerenoveerd wordt er!

Alleskunner

Het kost moeite om uit vroege foto’s nog onze straat te herkennen. De eerste bewoners zouden hun ogen uitkijken. Een badkamer zat er toen nog niet in. Wat zou Jacob er van vinden? Als je zo kijkt wat deze alleskunner allemaal heeft gedaan, zou hij het wel waarderen. Als hij nu leefde, hield hij zich vast bezig met innovatie. Hij was papierfabrikant, makelaar, directeur van een verzekeringsmaatschappij, burgemeester van Zaandijk en geschiedenisschrijver, net als Hendrik Soeteboom en Adriaan Loosjes. Jacob schreef ook gedichten en romans. Enkele van zijn boeken zijn online gezet, je kan ze zo lezen. Hij verzamelde ook kunst. Na een rondleiding door het Honig Breethuis neem je een beetje Jacob mee terug naar Amsterdam- Noord.

De tijd voor Jacob, traankokerijen

Ver voordat de eerste steen van onze straat werd gelegd, en ook voordat Jacob werd geboren, was er al wel bedrijvigheid hier te vinden. Een niet zo frisse bedrijvigheid. Op enige afstand van Amsterdam, zodat de stadsbewoners geen last van de stank hadden, stonden in onze buurt traankokerijen. Tuindorp bestond nog niet, de Oostzanerdijk grensde aan het IJ, dat direct toegang had tot de Zuiderzee. Aan de Oostzanerdijk, nu verscholen achter een grote haag, lag de Oostzaner Overtoom. Een plek waar goederen van de schepen over de dijk werden gehesen om verder hun weg in Noord Holland te vinden. Daar kwamen ook de schepen met walvisblubber aan. Bij Spitsbergen en in de Noordelijke IJszee werd er gejaagd, de walvissen werden aan boord verwerkt en de walvisblubber werd in grote vaten naar Nederland gevaren. Van 1660 tot eind achttiende eeuw voeren elk jaar zo’n 30 schepen heen en weer. Walvisblubber Aan de Oostzanerdijk en langs het oude veenriviertje het Twiske werd uit de blubber de dure levertraan gekookt. De stank die deze industrie veroorzaakte was immens.

Levertraan

Hoe zou het in de tijd van Jacob hier hebben geroken? Vast niet naar rozenblaadjes. Afhankelijk van de wind ruikt het hier nu in de straat naar chocola of soep of uitlaatgassen van de ringweg. En als je naar de NDSM fietst, ruik je de geur van de havens: een mengsel van rubber en verbrande tosti. Alles beter dan levertraan! Op de huizen langs de dijk en een paar boerderijen aan het Zuideinde na, woonden hier in de walvistijd nog niet veel mensen. Zij zullen niet van de handel geprofiteerd hebben. De straatnamen in Twiske Zuid verwijzen naar deze geschiedenis. Mocht je in de buurt je hengel uitgooien…denk dan aan die walviswervels die ergens onder de dikke laag modder begraven liggen. Maar ze zijn enorm, die zal je niet aan de haak slaan!

Tekst: Margreet Hart
Maaike Lans maakte samen met bewoners een magazine en podcast over de straat