Is een grote loods in de haven ook erfgoed? In Haven-Stad, waar Amsterdam haar grootste binnenstedelijke uitbreiding realiseert sinds IJburg, staan veel gebouwen die bepalend zijn voor de identiteit van de toekomstige woon-werk wijk. De interactieve maquette Modelstad Haven-Stad bij Arcam (Architectuurcentrum Amsterdam) toont hoe wonen, werken, mobiliteit en duurzaamheid hier samenkomen. In dit verhaal verkennen we de rol van bestaand industrieel erfgoed in de stad van de toekomst: wat geven we mee aan de stad van morgen?
Bestaande gebouwen en structuren vormen de identiteit en geschiedenis van een gebied. Het in beeld brengen van de historische en hedendaagse gebouwen geeft inzicht in de identiteit van het gebied en helpt bij de bepaling van wat belangrijk is om te behouden. De unieke kenmerken van het havengebied zijn bijvoorbeeld de kranen, kades en loodsen. Dat zijn waarden waarop de ontwikkeling van Haven-Stad kan voortbouwen.
De kadestructuur van de Amsterdamse havens weerspiegelt de veranderende functies van het havengebied door de tijd heen. In de Houthavens waren de kades vroeger laag en onverhard. Ze dienden voor handmatige overslag van goederen, zoals hout. Ondanks dat deze kades nu deels zijn verstevigd is deze zachte kadestructuur nog steeds zichtbaar in de haven. De Vlot-, Coen- en Neptunushaven kregen stevige, hoge kades om grootschalige overslag van bulkgoederen mogelijk te maken. Na de Tweede Wereldoorlog werden de kades steeds robuuster door schaalvergroting en mechanisatie. Deze combinatie van oude en nieuwe elementen geeft het havengebied zijn unieke karakter, waar zowel historische waarde als industriële vooruitgang zichtbaar blijven.
Hijskranen, containerkranen, heavy lift kranen en mobiele kranen zijn herkenbare elementen in een haven. Kranen worden gebruikt om de goederen van de schepen naar het land of op een ander vervoersmiddel te plaatsen. Waar voorheen kleinere schepen met enige regelmaat langskwamen en er continue werk was, hoefden de steeds grotere schepen de haven minder vaak aan te doen. De piekbelasting nam toe en het werd goedkoper om voor zulke momenten een drijvende kraan te huren. Hierdoor verdwenen de vaste kranen die decennialang het beeld van de Coen- en Vlothaven domineerden.
In gebiedsontwikkeling kunnen kranen identiteitsdragers van het gebied zijn doordat ze de verbinding met het verleden tonen. Bekende herbestemmingen van kranen zijn de kraan op NDSM dat is gebruikt als hotel en de FIGEE kraan op KNSM-eiland waarvan de voormalige controlekamer wordt gebruikt als appartement.
Een kenmerkend fysiek element in de haven zijn de rails voor kranen en treintransport. In de Vlothaven zijn de vaste kranen zijn verdwenen, maar hun rails en die van de treinen zijn nog te zien. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Coenhaven ook voorzien van trein- en kraalrails. Kenmerkend zijn de ruime bochten van de rails. Tegenwoordig worden de rails niet erg frequent gebruikt. In de Minervahaven zijn de historische rails al verdwenen.
De Houtveemloods in de Mercuriushaven van Amsterdam, gerealiseerd in de jaren ’50, is een bijzonder architectonisch voorbeeld van functionele, industriële bouw uit de wederopbouwperiode. De loods, met zijn robuuste stalen constructie van 160 x 160 meter en ruim 20 meter hoogte, was specifiek ontworpen voor de opslag en verwerking van hout en biedt een open ruimte met hoge plafonds en brede ingangen die ideaal zijn voor de op- en overslag van hout.
Hoewel de Houtveemloods (nog) geen officieel monument is, vertegenwoordigt het een waardevol stuk industrieel erfgoed. Met de opkomst van Haven-Stad rijst de vraag wat de toekomst van dit historische gebouw zal zijn. Zou de loods kunnen worden omgevormd tot een culturele hub met exposities over de houtindustrie of een creatief centrum voor lokale ondernemers? Andere herbestemmingen kunnen inspiratie bieden: winkelcentrum Brazilië in Amsterdam Oost, de LocHal in Tilburg en de Kromhouthal in Noord.
De Houtveemloods blijft, ondanks moderne ontwikkelingen rondom Haven-Stad, een visueel en symbolisch ankerpunt. Momenteel herbergt de loods pallets, maar de toekomst biedt kansen om nieuwe functies te integreren zonder haar karakteristieke identiteit te verliezen. Het integreren van de loods in nieuwe plannen is cruciaal om de rijke geschiedenis van de Amsterdamse haven te behouden en te verbinden met de moderne stadsontwikkeling van Haven-Stad.
Arcam is het centrum voor architectuur in Amsterdam. We organiseren programma’s rondom architectuur en stadsontwikkeling. Onze tentoonstellingen, debatten en onderzoeksprojecten zijn toegankelijk, maar kritisch; bewust van de historie, maar altijd met de blik op de toekomst gericht.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
