Voordat de wekker zijn intrede deed, was er de porder. Dit inmiddels verdwenen beroep, dat tot 1945 bestond, speelde een belangrijke rol in het dagelijks leven van arbeiders. Elke ochtend ging de porder vroeg op pad, kloppend langs de deuren en ramen om de mensen voor hun werk te wekken.
Het beroep ontstond naar schatting met de komst van de industriële revolutie in de achttiende eeuw. Porders werden ingehuurd om arbeiders wakker te maken. Zo schakelden fabrieken porders in om ervoor te zorgen dat hun personeel op tijd op het werk verscheen. Maar vaak huurden de families de porder in. Vooral in grote steden als Amsterdam waar veel bedrijvigheid was, werkten veel porders. De fabrieken, als nieuwe werkgevers, zagen het als een lucratieve kans om meer uit hun arbeiders te halen. Een arbeider die te laat kwam of niet opdook, kostte de fabriek geld.
Wanneer de porder zijn wijk afliep, ging hij langs 30 tot 100 klanten die tussen vijf en zes uur uit bed moesten. Normaal gesproken gebruikte de porder een hengelstokje om op de deuren en ramen te kloppen. Soms werd er ook een knuppel gebruikt om harder op de deuren te slaan. Het beunende geluid was vaak zo doordringend dat de hele straat het kon horen. Het beroep heette niet voor niets “porder”. Het is afkomstig van het woord “porren” dat verwijst naar het slaan en kloppen waarmee arbeiders uit hun slaap werden gehaald.
Maar hoe kwam de porder zelf op tijd uit bed? Meestal moest de porder voor de ochtendschemering tussen drie en vijf uur klaarstaan. Hiervoor schakelden ze zelf ook andere porders in. Er werkten ook vrouwen als porder, vaak weduwen die een bijverdienste nodig hadden. Porders hadden vaak nog een andere baan om rond te komen.
Desondanks verdiende het ‘porderschap’ aanvankelijk niet slecht. Een klantenbestand tussen de 70 en 100 arbeiders leverde voldoende geld op. Per klant ontving de porder zeven cent. Voor een porder met honderd klanten betekende dit tot wel zeven gulden per week.
In de loop der tijd daalde het aantal klanten naar 30. Daarnaast nam het aantal porders toe, waardoor de vergoedingen afnamen. Vanaf dat moment verdiende de gemiddelde porder nog maar zo’n 25 cent per week.
Na de vorige eeuwwisseling nam het aantal porders af. De moderne wekker was nu voor slechts 75 cent te koop, wat het een veel goedkopere optie maakte. De fabrieken zagen de wekker als een goedkope vervanger. In plaats van 25 cent per week te betalen voor een porder, konden ze met de aankoop van een wekker hetzelfde effect bereiken in drie weken.
Oom Hein, ook wel Hendrik Matheus Nieuwenhuis, was een bekende verschijning in de straten van de Jordaan. Op zijn zestigste begon hij als porder te werken en was hij de laatste porder van Amsterdam. Wie ’s ochtends vroeg wakker gemaakt wilde worden, moest dus naar Ome Hein.
Ome Hein was een vastberaden porder die er zeker van was dat de arbeiders uit hun warme bed stapten. Met zijn korte stokje tikte hij eerst op de deuren van de betreffende klant. “Goed zo” sprak Ome Hein uit wanneer hij hoorde dat ze niet meer sluimerden. Kris kras door de straten ging hij verder tot een uur of zeven.
Nieuwenhuis was goed bekend met de straten en bewoners van de Jordaan. Ook overdag was hij, zonder op de deuren te kloppen, niet te missen. Hij was een grote dierenfan en wandelde vaak met zijn bok, wat een opvallend gezicht was. Eén ding was zeker: de Jordanezen hielden van Ome Hein, de laatste van zijn soort.
Toch verdween de porder niet helemaal na 1945. De beroemde Ramses Shaffy zette zijn privéchauffeur ook in als porder. Deze had genoeg werk aan zijn handen, aangezien Shaffy niet zo gemakkelijk uit bed kwam. Het was weliswaar niet in de vroege ochtend, maar net voor zijn optredens.
Bronnen: IsGeschiedenis, De Post (tijdschrift), Historiek
Auteur: Michelle Gilhuys
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
