Sla navigate over

Botanische interesse van twee Amsterdamse vrouwen

16 januari 2025
Geschreven
Onze buren
Hele stad
Verleden

In de 17de en 18de eeuw brachten rijke Amsterdammers hun zomers in hun buitenplaats door. Die lagen vaak gemakkelijk bereikbaar aan een van de rivieren vlak buiten de stad. In de grote tuinen aan de Vecht was alle ruimte voor de ontwikkeling van botanische interesses. Twee Amsterdamse vrouwen werden hier zelfs beroemd mee.

Portret van Agnes Block en familie rond 1687, Jan Weenix (Coll. Amsterdam Museum)

Botanie

Magdalena Poulle en Agnes Block waren ontwikkelde Amsterdamse doopsgezinde weduwen. Met het fortuin dat zij van hun overleden mannen hadden geërfd, bouwden zij tien jaar na elkaar een riante buitenplaats aan de oever van de Vecht. Beide waren erg geïnteresseerd in botanie, het kweken van exotische planten en bomen. Via hun netwerk van vrienden en familie die bij de VOC en de WIC werkten, konden zij exotische en geneeskrachtige zaden en gewassen krijgen vanuit de hele wereld. Ook hadden zij veel contact met de hortussen van universiteiten in heel Europa.

De eerste verwarmbare kas

Magdalena Poulle had als een van de eerste particulieren in Europa een verwarmbare kas in haar tuin op Gunterstein. Zij had in 1680 de ruïnes van het in het rampjaar 1672 verwoeste kasteel Gunterstein gekocht om op de fundamenten door Adriaan Dortsman een moderne buitenplaats te laten bouwen. Zij kende deze architect vermoedelijk vanuit haar functie als regentes van het Walenweeshuis aan de Vijzelgracht, waarvoor hij het ontwerp had gemaakt. Bij haar hypermoderne buitenplaats liet zij een schitterende tuin aanleggen, vol vormgesnoeide heggen, fonteinen, beelden, een doolhof, een berg met zuilen en een verwarmbare kas, de eerste in heel Europa! Zo trots was zij op haar tuin (en haar met de aankoop van de kasteelruïne verkregen titel Vrouwe van Gunterstein en Tienhoven) dat zij hier 23 prenten van liet maken. Haar tuin was zo beroemd dat bezoekers van heinde en verre kwamen voor een bezoek.

De verwarmbare kas in de tuin van Gunterstein met gasten die in en om de tuin wandelen. (Coll. Vechtsnoer via RHCVV)

Zelfpromotie door de kunst

Ongeveer in dezelfde periode baarde ook de iets zuidelijker wonende Agnes Block opzien in de botanische wereld. Zij woonde aan de Herengracht 162 en had in 1670, na het overlijden van haar echtgenoot, een hofstede aan de Vecht gekocht, die zij verbouwde tot de buitenplaats Vijverhof, met een hoofdhuis, oranjerie en andere bijgebouwen, boomgaarden, sier- en moestuinen, lanen en vijvers. Zij ontpopte zich tot een bekwaam kweekster van zeldzame en uitheemse planten, haar collectie was encyclopedisch en wijd en zijd bekend, mede door het feit dat zij die liet vastleggen door gerenommeerde tekenaars en schilders als Herman Saftleven, Alida Withoos en Maria Sybilla Merian. Dankzij haar verwarmbare kas slaagde zij erin om, als een van de eersten van Europa, in 1700 een vruchtdragende ananasplant te kweken, zij had een stekje gekregen van een uit Suriname geïmporteerde ananasplant.

Vondel

Haar aangetrouwde neef Vondel roemde haar in gedichten als Flora Batava. In een vermoedelijk in opdracht van haarzelf gemaakte penning met haar portret is aan de achterkant Flora Batava in de tuin van Vijverhof afgebeeld. Ook in een portret met haar tweede echtgenote en twee kinderen zette zij zich neer als vrouw van de wereld met kennis van kunst, literatuur en botanie. Op beide kunstwerken neemt een ananas een prominente plek in. Een fraai staaltje zelfpromotie!

Auteur: Juliette Jonker-Duynstee

VechtExclusief

VechtExclusief is het culturele bureau voor de Vechtstreek dat u alles biedt op het gebied van cultuur, cultuurhistorie, recreatie en toerisme in de Vechtstreek. Opgericht door drs. Juliette Jonker-Duynstee, die haar kennis deelt door middel van lezingen, rondleidingen, vaartochten, televisieoptredens en publicaties in tijdschriften, boeken, dagbladen en op websites.

Meer weten?

* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.