Graffiti: voor de één is het als een doorn in het oog, de ander beschouwt het als een onmisbaar onderdeel van het stadsleven. Hoe je er ook over denkt, Amsterdam speelde in de jaren '80 en '90 een belangrijke rol in de ontwikkeling van deze uitingsvorm in Europa. De stad was destijds het toneel van een bruisende scene met internationale allure.
Nog voordat deze subcultuur vanuit de bakermat Amerika naar Nederland overstak, waren er in Amsterdam echter al verschillende groeperingen actief die zich op straat uitten. Een vroeg voorbeeld hiervan is de ‘K-campagne’ (1961) van kunstenaar en anti-rookmagiër Robert Jasper Grootveld, die op reclame-uitingen van sigarettenmerken provocatief het woord ‘kanker’ schilderde om de aandacht te vestigen op de schadelijke effecten van roken. Grootveld, en later ook de provo-beweging, gebruikten de straat als platform om hun kritiek te ventileren.
In de jaren ’70 zette de kraakbeweging deze traditie voort door haar onvrede letterlijk op de muren van woningen en gebouwen te schilderen. Hoewel deze uitingen vooral functioneerden als directe kritiek, bracht de opkomst van de punkbeweging rond 1978 een verschuiving teweeg. De “No future”-generatie gaf niet alleen stem aan hun frustraties via teksten en afbeeldingen, maar introduceerde ook het idee van een persoonlijke signatuur, ook wel tag genoemd. Legendarische namen zoals Dr. Rat, Anus Pelikanus en The Dumb begonnen overal in de stad op te duiken en vormden zo de eerste generatie in Amsterdam die hun naam op deze manier verspreidde.
Waar punkers en andere jongeren voornamelijk hun tag achterlieten, verschenen de grote, gedetailleerde graffitiwerken (pieces) pas begin jaren ’80 in onze hoofdstad. In 1983 nodigde de Amsterdamse galeriehouder Yaki Kornblit prominente Amerikaanse graffitischrijvers uit, waaronder Rammellzee, Futura2000 en Blade, om hun werk in Amsterdam-Zuid te exposeren. De kleurrijke pieces die in de galerie te zien waren, inspireerden Amsterdamse jongeren om deze stijl op straat na te bootsen. Zo ontstond een nieuwe stroming met invloedrijke graffitischrijvers zoals Rhyme, High, Gasp, Cat22, Delta, Shoe en vele anderen. Onder deze lokale pioniers bevonden zich ook Jasper Krabbé, Jan Rothuizen en Boris Tellegen – anno 2025 gerenommeerde kunstenaars binnen de beeldende kunst in Nederland.
Doordat Amsterdam één van de eerste steden in Europa was met een levendige graffiti-scene, kwamen graffitischrijvers van het binnen- en buitenland naar de hoofdstad toe. Dit werd versterkt door de situatie rond de Amsterdamse metro. Begin jaren ’90 wees een oplettende graffitischrijver op het vervuilende karakter van de schoonmaakmiddelen die werden gebruikt om graffiti te verwijderen. Hierop werd het metrobedrijf verplicht om te stoppen met het reinigen van de metro’s totdat er een milieuvriendelijke oplossing was gevonden. Het duurde jaren voordat zo’n oplossing beschikbaar was en in die tijd grepen graffitischrijvers hun kans. De metro’s werden jarenlang rijkelijk beschilderd, wat een enorme aantrekkingskracht had op schrijvers van buiten de stad. Tevens vestigden in de jaren ’90 vele gerespecteerde Nederlandse schrijvers, zoals Zedz, Mickey, Yalt, Jake, Sel en Moon, zich in Amsterdam, wat voor een kwaliteitsimpuls zorgde. Dit alles maakte de stad in de jaren ’90 tot een dynamische scene met internationale uitstraling en werden verschillende Amsterdamse graffitischrijvers toentertijd beschouwt als de top van Europa.
Als we het hebben over Amsterdamse graffitigeschiedenis zijn er weinig plekken die meer historie ademen dan het Mr. Visserplein. In de jaren ’80 van de vorige eeuw zag het plein er totaal anders uit; de auto- en voetgangerstunnel waren nog in gebruik en konden van bovenaf bekeken worden. In 1985 werden de voetgangersonderdoorgangen met grote ijzeren hekken afgesloten en ontstond er ongewild een graffiti-vrijplaats dat uit zou groeien tot een internationale trekpleister voor graffitischrijvers. Deze belangrijke plek voor experiment en creativiteit zou tot 2003 bestaan, waarna kinderspeelparadijs Tunfun er zich vestigde. Zo was het plein jarenlang op graffiti gebied een belangrijkste plekken in Nederland.
Niet alleen de vrijplaats op het Mr. Visserplein verdween begin deze eeuw. De stad werd in de afgelopen decennia vakkundig schoongepoetst en aangeharkt, waarmee de graffiti langzamerhand uit het straatbeeld verdween.
Ruim twintig jaar na het verdwijnen van de laatste schilderingen op het Mr. Visserplein hebben zestien iconische Amsterdamse graffitischrijvers de rijke geschiedenis van deze vrijplaats in 2024 nieuw leven ingeblazen. De meeste van hen waren in de jaren ’80 en ’90 actief op de muren van het tunnelstelsel en brachten opnieuw kleur aan in de tunnels. Naast deze pioniers kregen ook relatief nieuwe schrijvers, zoals Gear en Riser van de ASF-crew, de kans om hun stempel te drukken op deze historische plek. Zo komt het verleden en het heden terug op de plek die zo ongekend belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van de kunstvorm.
In opdracht van: Gemeente Amsterdam Initiatief: VROG Curatie: Mokumse Muurtjes
Geschreven door Sam Rees, Amsterdam 2025
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
