Ik neem u mee. We staan in de Open Space van CBK Zuidoost in de Amsterdamse wijk Heesterveld waar op dit moment mijn tentoonstelling Nieuw Amsterdam is te zien. Speciaal voor dit jubileumjaar waarin onze hoofdstad haar 750-jarig bestaan viert, heb ik een aantal kunstwerken gemaakt, allemaal met de titel NIEUW AMSTERDAM.
Ik zal een aantal objecten uit deze expositie toelichten.
Mijn naam is Delano Paul Mac Andrew.
Maar…, eerst wat context.
Tijdens onze koloniale ‘hoogtijdagen’ werden met behulp van de VOC en WIC op verschillende plekken op de wereld Nederlandse nederzettingen en wingewesten opgericht met de Nieuw Amsterdam.
Denk bijvoorbeeld aan het in 1625 gestichte Nieuw Amsterdam, nu onderdeel is van het huidige New York; het plaatsje Nieuw Amsterdam in Suriname; in Guyana de stad New Amsterdam en Nova Amsterdão in Brazilië.
Nabij al deze plaatsen lagen forten om de Nederlandse belangen in den vreemde te verdedigen. Plattegronden van deze forten in die verschillende ‘klonen’ van Amsterdam werden het uitgangspunt van mijn beeldend project Nieuw Amsterdam.
We staan voor het kunstwerk Nieuw Amsterdam Suriname (intro foto).
We zien een subtiel bewerkte en uitgesneden papieren plattegrond van Fort Nieuw Amsterdam in het Surinaamse district Commewijne. Het fort is gebouwd in de periode dat de stad Amsterdam samen met de WIC en de familie van Aerssen van Sommelsdijck ‘eigenaar’ was van Suriname.
De plattegrond is met nylon- en metaaldraad vast geregen aan twee doorzichtige plastic doeken die achter elkaar hangen. Door de transparantie van het plastic doek, lijkt het alsof het de witte plattegrondvorm ‘zweeft’ in de ruimte.
Het spel van de draden tussen de twee doekdelen in en de wijze waarop ze de doeken doorboren, staan voor de stekelige, hartverscheurende en meedogenloze kant van ons koloniaal verleden.
In 1734 besloten de ‘eigenaren’ van Suriname Fort Nieuw Amsterdam – nu een openluchtmuseum – te laten bouwen om de toegang tot Suriname te bewaken en hun belangen in de hoofdstad Paramaribo te verdedigen.
De plattegrond die het uitganspunt is van dit object, is een gravure uit ongeveer 1770 van Jacobus van der Schley.
Het tweede object dient zich aan: Kila.
We zien dezelfde plattegrond van Fort Nieuw Amsterdam Suriname; nu uitgevoerd in witgeschilderd hout. Vanaf deze vorm hangen waslijndraden waaraan aan de onderzijde stenen zijn bevestigd. In verschillende culturen worden stenen bij graven en op plekken des onheils gelegd om de overledenen niet te vergeten.
Na de afschaffing van de slavernij in de kolonie Suriname werden contractarbeiders gehaald uit India en Indonesië. Zij moesten voor winstcontinuering van de plantage-economie zorgen. Vandaag de dag bestaat het grootste deel van de bevolking in Commewijne uit hun nakomelingen: Hindostaanse en Javaanse Surinamers.
Fort Nieuw Amsterdam werd ook wel Kila genoemd, wat ‘fort’ betekent in het Hindi. Niet ver van dit fort lag de suikerrietplantage Mariënburg met daarop de suikerfabriek met dezelfde naam.
In 1902 werd de directeur tijdens de Opstand van Mariënburg vermoord door rebellerende contractarbeiders. Zij kwamen in opstand tegen het beleid van de directeur waarin maximale arbeidsinzet tegen zo min mogelijk loon het devies was.
De dag na de moord opende de Nederlandse militie het vuur de protesterende arbeiders. De doden die vielen zijn door de overheid snel op een geheime plek begraven.
De stenen in het object Kila zijn er om hen te gedenken.
Het derde kunstwerk: New Amsterdam Guyana, Fort Nassau.2.
Berbice was een van de Nederlandse koloniën het huidige Guyana. Daar ontstond tussen 1730 en 1740 – naast het al bestaande Fort Nassau – het plaatsje Nieuw Amsterdam.
Op 23 februari 1763 begon in dit Nieuw Amsterdam de eerste serieuze opstand van tot slaafgemaakte personen in het Caraïbisch Gebied. Onder leiding van Cuffy kwam een leger van zo’n 2500 tot slaafgemaakte Afrikanen voor zichzelf op; moe van de wrede en onmenselijke behandeling.
We zien een bewerkte versie van de plattegrond van een ontwerp voor de herbouw van Fort Nassau; het originele fort was door de Nederlanders in brand gestoken toen zij moesten vluchten voor Cuffy’s leger.
De plattegrond is bevestigd op een vuilniszak; de keerzijde van het glorieuze koloniale verhaal gaat namelijk over de mensen die werden verdreven, uitgemoord, verhandeld en uitgebuit: zij die als disposable people werden gezien door de Nederlandse kolonisten in hun jacht naar financieel gewin.
De plattegrond van het niet uitgevoerde ontwerp van Jean-Guillaume d’Arnaud is het uitganspunt van dit object
Onze laatste stop: we zien hier het drieluik Nieuw Amsterdam Manhattan Verenigde Staten.
Wie scherp kijkt, ziet dat de grondvorm van het toenmalige Fort Amsterdam met metaaldraad is geborduurd op metalen golfplaten; de buitenzijden van dit drieluik. In het midden zien we wederom de vorm van het vierpuntige fort verbeeld met vuilniszak, kunststof – en metaaldraad, dierenhuid, menselijk haar en karton.
Fort Amsterdam, het hoofdkwartier van de WIC, was gelegen op het tegenwoordige Manhattan. Voordat deze plek de naam Nieuw Amsterdam kreeg van de Nederlandse kolonisten heette het Manahahtáanung; de naam van de autochtone, inheemse bevolking voor deze plek; hún plek.
Beste deelnemers, we zijn gekomen aan het einde van deze kunstwandeling. Voor ons een korte rondgang; voor de direct betrokkenen vaak hun hele en vaak helse bestaan. U weet nu wat meer over een aantal kunstwerken uit de serie Nieuw Amsterdam. De werken vertellen het andere verhaal van het ‘Nieuwe Amsterdam’ in den vreemde.
Auteur: Delano Paul Mac Andrew
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
