Aan het eind van de achttiende eeuw is voor het eerst in Engeland een panorama te zien: een kolossaal, rond schilderij, waar de toeschouwer middenin staat, waardoor de illusie van realiteit optimaal wordt versterkt. Het kan worden beschouwd als een soort voorloper van de bioscoop. Het enige nog bestaande panorama in Nederland is het Panorama Mesdag in Den Haag.
In Amsterdam heeft tussen 1880 en 1935 een Panoramagebouw gestaan aan de Plantage Middenlaan. Hier zijn verschillende panoramaschilderijen te zien geweest. Voordat er een vast gebouw werd neergezet voor deze bijzondere vorm van attractie, waren er in Amsterdam tijdelijke panorama’s te bewonderen. Een ervan betrof de slag bij Waterloo. Een andere was een impressie van Amsterdam zelf, gezien vanaf de Haringpakkerstoren. Het stond opgesteld nabij het Leidseplein.
Het panorama zelf is verloren gegaan, wel is er een gedrukte impressie van bewaard gebleven. Deze is gepubliceerd door uitgever Evert Maaskamp. Het vormt een bijzondere en naar mag worden aangenomen adequate weergave van de stad aan het begin van de 19de eeuw. Er is nog nauwelijks hoogbouw te zien, het Centraal Station belemmert vanuit de stad nog niet het zicht op het IJ. De impressie is getekend vanuit Haringpakkerstoren, die stond op de hoek van het Singel en de huidige Prins Hendrikkade. Deze toren zelf is in 1829 afgebroken. Met nummers zijn opmerkelijke gebouwen en straten aangegeven, in een rond gedrukte legenda. Het beeld loopt helemaal tot aan de horizon, waar Velsen en Krommenie te zien zijn.
Auteur: Reinder Storm, conservator Kartografie bij Allard Pierson.
Het Allard Pierson verzamelt, beheert, ontsluit, onderzoekt en presenteert waardevol en relevant cultureel erfgoed van de oudheid tot nu. Wij maken dit toegankelijk voor iedereen, ten dienste van wetenschap en samenleving, ter lering en inspiratie. Dit doen wij als onderdeel van de Universiteit van Amsterdam en vanuit het historisch hart van Amsterdam.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
