Hoewel Amsterdam door de eeuwen heen veel mensen aantrok van buiten, zijn er ook altijd mensen geweest die de stad verlieten. Daardoor duiken er vanaf de middeleeuwen allerlei voorbeelden op van stadverlaters, die in hun nieuwe woonplaats Van Amsterdam werden genoemd. Wat is er zoal bekend over deze familienaam?
Daar waar Amsterdam vaak wordt omschreven als een unieke stad, is het naamtype waartoe Van Amsterdam behoort niet zo bijzonder. In Nederland komen namelijk veel familienamen voor die zijn gebaseerd op geografische of aardrijkskundige namen. Toen deze familienamen ontstonden, was het vaak makkelijk en onderscheidend genoeg om mensen aan te duiden met de plaats waar ze woonden (adresnamen), of de plaats waar ze vandaan kwamen (herkomstnamen).
Toch is de naam Van Amsterdam unieker dan je op basis van de grootte van de stad zou denken. Even zoeken op CBG Familienamen (de Nederlandse Familienamenbank van het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis) maakt duidelijk dat er in 2007 slechts 681 personen met deze familienaam in Nederland woonden. Niet iedereen die zich in de voorbije eeuwen vanuit Amsterdam elders vestigde, werd namelijk Van Amsterdam genoemd. Daarnaast is een deel van de families met die naam inmiddels uitgestorven.
De naam Van Amsterdam werd in het verleden soms anders gespeld. Raadpleging van WieWasWie (de landelijke, historische personendatabase van het CBG) levert bijvoorbeeld de schrijfwijzen ‘Van Aemstelredamme’ en ‘Van Aemsterdam’ op. Dat is niet opmerkelijk. Pas vanaf de invoering van de burgerlijke stand in 1811 kennen we in Nederland een min of meer vaste spelling van familienamen.
Daarnaast werd de naam Van Amsterdam op meerdere manieren gebruikt: als bijnaam, familienaam en alias (zoals bij Hendrick Jansz van Delft, alias van Amsterdam).
De personen die vanaf de middeleeuwen met de naam Van Amsterdam door het leven gingen, behoorden niet allemaal tot dezelfde familie. Er zijn nu eenmaal meer hondjes die Fikkie heten. Wel hebben zij een gemeenschappelijke herkomst uit Amsterdam met elkaar gemeen.
Deze verbondenheid met Amsterdam zien we ook terug in andere, min of meer vergelijkbare namen, waaronder Wijff Amsterdammekens en Vreryck Pietersz Amsterdammer.
Meer recente voorbeelden van variaties op de naam Van Amsterdam zijn Amsterdam en de omgekeerde vorm Madretsma, opgelegd aan vrijgemaakte slaven in Suriname in 1863, en Van Mokum. De laatstgenoemde naam werd enkele decennia geleden aangenomen door een Nederlander van Marokkaanse afkomst. Die wilde zich eigenlijk Van Amsterdam noemen, maar dat werd niet toegestaan omdat die familienaam al bestond.
Dat mensen zich tegenwoordig bij een naamswijziging geen Van Amsterdam mogen noemen, is onder andere te danken aan Carel van Amsterdam (1634-1711). Deze zoon van de Amsterdamse linnenwinkelier Iken Carels vestigde zich in de tweede helft van de zeventiende eeuw in Leiden en noemde zich toen naar zijn geboortestad. Carel werd daarmee de stamvader van een familie Van Amsterdam waarvan tot op de dag van vandaag nog naamdragers in leven zijn.
Het CBG beschikt over een stamboom van deze familie. Daaruit blijkt onder andere dat zij in de tweede helft van de achttiende eeuw weer terugkeerde naar Amsterdam. Van Amsterdam in Amsterdam: een mooi voorbeeld van de aantrekkingskracht van een unieke stad.
Auteur: Maarten van Bourgondien
Stam je zelf af van een Van Amsterdam, of ben je in algemene zin nieuwsgierig naar je Amsterdamse wortels, bezoek dan de website van het CBG. Daar vind je veel bronnen en informatie om je op weg te helpen met je onderzoek.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
