Op het eerste gezicht lijkt er in Amsterdam-Oost niets dat herinnert aan een natuurramp. De wijken zijn volgebouwd, de dijken liggen er rustig bij en de stad leeft in de overtuiging dat het water veilig onder controle is. Toch voltrok zich hier in 1651 een catastrofe die de omgeving voorgoed veranderde: de Sint-Pietersvloed.
In de nacht van 5 maart 1651 raasde een van de zwaarste stormen van de zeventiende eeuw over de Noordzee en de Zuiderzee. Het water werd door de storm opgestuwd en kolkte met ongekende kracht richting Amsterdam. De Zeeburgerdijk, die destijds nog een relatief nieuwe bescherming vormde tegen het water, kwam onder enorme druk te staan. Uiteindelijk hield de dijk het niet en brak hij op twee plaatsen door.
Het nabijgelegen dorpje Oetewaal, toen een kleine nederzetting net buiten de stadsmuren, werd vrijwel volledig weggevaagd. Bewoners zagen hun huizen, land en bezittingen in één klap verdwijnen in de kolkende watermassa. Ook de Watergraafsmeer, die met veel moeite en innovatief vernuft drooggelegd was, verdronk opnieuw onder vijf meter water. Voor de bewoners moet het zowel angstaanjagend als ontmoedigend zijn geweest: hun nieuwe land, dat hoop en toekomst symboliseerde, werd in één nacht teruggegeven aan het water.
De ramp maakte diepe indruk, niet alleen op de slachtoffers maar ook op de omgeving. In de zeventiende eeuw was het een tijd waarin mensen vaak ramptoerisme bedreven: men trok er speciaal op uit om de gevolgen van een ramp met eigen ogen te aanschouwen. Zo werd ook de doorbraak van de Zeeburgerdijk een bezienswaardigheid. Amsterdammers en reizigers stroomden toe om te zien hoe de natuur de stad in haar greep had gekregen. Voor hen was het misschien een spektakel, maar voor de bewoners van Oetewaal en de Watergraafsmeer betekende het een nieuwe periode van onzekerheid en verlies.
De impact van de Sint-Pietersvloed was zo groot dat deze ook zijn weg vond naar de kunstwereld. Schilder Jan Asselijn legde de dramatische doorbraak vast in zijn werk De doorbraak van de Sint Anthonisdijk bij Amsterdam. Dit schilderij is vandaag de dag te bewonderen in het Rijksmuseum en laat met dramatische penseelstreken de kracht van het water zien. Ook de kunstenaar Pieter Nolpe maakte een prent van de ramp, die nu deel uitmaakt van de collectie van het Stadsarchief Amsterdam. Beide werken zijn tastbare herinneringen aan een tijd waarin water niet alleen een bondgenoot, maar ook een meedogenloze vijand kon zijn.
Bijzonder genoeg zijn de sporen van de Sint-Pietersvloed nog altijd zichtbaar in Amsterdam. Wie goed kijkt, ziet dat het terrein waar de dijk doorbrak nog steeds lager ligt dan de omliggende gebieden. Het is alsof de aarde zelf de littekens van die stormnacht heeft behouden. Ook de pompen die tegenwoordig in dit gebied draaien – onder andere bij het restaurant ’t Pompstation – zijn stille getuigen van de voortdurende strijd tegen het water. Ze houden dit lager gelegen gebied droog en herinneren ons eraan dat de dreiging van water nooit volledig verdwijnt.
De ramp van 1651 is daarmee niet alleen een historisch feit, maar ook een spiegel voor onze eigen tijd. Toen, in de zeventiende eeuw, waren de dijken nog kwetsbaar en het land voortdurend in gevaar. Vandaag beschikken we over moderne technieken, sterke keringen en geavanceerde pompen. Toch is de les dezelfde gebleven: water laat zich niet temmen. Met de stijgende zeespiegel en extremer weer als gevolg van klimaatverandering is de strijd tegen het water opnieuw actueel.
Het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht bezocht samen met Fay Feller deze vergeten plek in Amsterdam-Oost. In haar video laat Fay zien hoe de ramp van 1651 nog steeds deel uitmaakt van het huidige stadsbeeld. Wat ooit een doorbraak van de dijk was, is nu een herinnering die ons eraan herinnert hoe kwetsbaar de stad altijd is geweest – en hoe belangrijk het blijft om voorbereid te zijn.
Door te zorgen voor veilige dijken beschermen we de inwoners van ons waterschap tegen het water. Ook zorgen we dat het water schoon is en blijft. En dat er precies genoeg water is voor wonen, werken en recreatie. Want niet iedereen heeft dezelfde wensen en behoeften. Daar houden we rekening mee.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
