De wijk Westerpark ontstond door de industriële revolutie. In 1839 reed de eerste Nederlandse spoorlijn vanaf hier naar Haarlem. Later kwamen er de gasfabriek, het waterleidingbedrijf en de bijzondere ‘arbeiderspaleizen’. Vanaf 1980 werd de kraakbeweging er groot. Nu kost een woning in de eens arme Van Hallstraat € 675.000,-.
De wijk werd rond 1880 gebouwd. Ongeveer gelijk met de Kinkerbuurt, de Dapperbuurt en de Pijp. De basis was het Plan Kalff uit 1875. In het noorden van de wijk ligt de Houthaven en de Spaarndammerbuurt. In het midden de spoorlijn naar Haarlem en het Westerpark zelf. En in het zuiden is de Staatsliedenbuurt. Bakens van de wijk zijn het IJ, de Nassaukade, de Haarlemmerpoort, de Frederik Hendrikstraat en de Kostverlorenvaart. Arbeiders en fabrieken waren typerend voor de buurt.
Het leven van de bewoners was hard. De werkdagen waren lang, de lonen laag. In de Westergasfabriek werd 7 dagen per week 12 uur per dag gewerkt. De omstandigheden waren slecht. De lucht was ongezond, en als de ovens werden schoongemaakt, mochten de arbeiders niet naar huis. Ze sliepen tussen de warme ovens en de vrouwen brachten eten. Toen de gemeente de fabriek overnam, werd het werk beter.
Er was ook een grote suikerfabriek. De arbeiders vielen er soms tijdens het werk in slaap. De havenarbeiders waren nog slechter af. Ze moesten elke dag in de haven maar zien of er werk was. Velen verdronken hun karige loon in de kroeg. De opkomende arbeidersbeweging mobiliseerde de arbeiders voor betere omstandigheden.
In 1917 brak het aardappeloproer uit. De vrouwen kwamen in actie tegen de dure aardappels en gingen plunderen. De havenarbeiders waren solidair. Op het Haarlemmerplein schoten militairen op de demonstranten. Er vielen doden. Er kwamen ook protesten tegen de hoge gas- en broodprijs. Ook de huren waren hoog.
Vooral in de Spaarndammerbuurt waren de bewoners opstandig. Het werd wel de ‘moord en brand-buurt’ genoemd. Waar die bijnaam vandaan kwam, is onduidelijk. Mogelijk kreeg de wijk hem door de vele knokpartijen van jongeren op straat.
De socialist Domela Nieuwenhuis (1846-1919) was populair in de wijk. Veel arbeiders zagen hem als hun verlosser. Hij ontwikkelde zich van dominee tot socialist naar anarchist. ‘Van Christen tot Anarchist’ is de titel van zijn herinneringen.
In 1931 kreeg Domela Nieuwenhuis een standbeeld aan het begin van het Westerpark. Het gemeentebestuur wilde de revolutionair eigenlijk niet met een standbeeld eren. Toen uit rechtse hoek het verzoek kwam om in Zuid een standbeeld voor generaal Van Heutsz te plaatsen, stemde het stadsbestuur toe. De linkse fracties gingen alleen akkoord met een beeld voor Van Heutsz, als er ook een beeld voor de anarchist Nieuwenhuis kwam.
Gelovigen waren tegen het beeld omdat de anarchisten zich keerden tegen de 5 k’s: kapitaal, kroeg, koningshuis, kazerne en kerk.
De economie veranderde. De fabrieken verdwenen, de werkloosheid werd gigantisch en de wijk verkrotte. In de jaren 80 waren veel huizen zo slecht dat de gemeente ze dichttimmerde. Jongeren kraakten de lege huizen en herstelden ze zo goed mogelijk. In de Van Beuningenstraat werd bijna een heel blok gekraakt. Er was een kraakspreekuur en krakers konden gereedschap voor een kraak krijgen. Kraakcafé De Rioolrat werd druk bezocht.
Op 20 december 1984 werd burgemeester Van Thijn bij een bezoek aan de Staatsliedenbuurt door krakers bespuugd en verjaagd. Dit was een ommekeer. De politiechef schreef: “De situatie moet doorbroken worden dat het functioneren van het overheidsapparaat onmogelijk gemaakt wordt door middel van intimidatie, bedreiging en geweld van groepen actievoerders.”
Het gemeentebestuur besloot het krakersverzet definitief te breken. Op 24 oktober 1985 ging het mis. Na een ontruiming stierf kraker Hans Kok in een cel. Na zijn dood waren de krakers woedend. Er was een fakkeloptocht naar het politiebureau. Er werden Molotov cocktails gegooid en er waren veel confrontaties in de stad.
Door alle media-aandacht rond de verjaging van Van Thijn en de dood van Hans Kok, kwam er wel veel meer geld voor de buurt. De kraakbeweging bond in, maar de creativiteit van de krakers bleef een stempel drukken op de buurt.
De arbeidersbuurt verloederde. De industrie verdween. In de jaren 80 domineerden krakers de leeggelopen wijk. Maar in de algemene opleving van de stad sinds het jaar 2000 is ook Westerpark weer tot bloei gekomen. Nu is het een gewilde buurt met het populaire Westerpark en de nieuwbouw aan de Houthavens. Het gevolg is wel dat ook hier de huizen zeer duur zijn geworden.
Wekelijks komen er nieuwe historische achtergrondverhalen bij op de nieuwspagina van de gemeente Amsterdam. Een deel van deze verhalen verschijnt ook in de gemeentekrant Amsterdam. De oplage is 523.000 exemplaren en komt zes keer per jaar uit in heel Amsterdam.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
