Af en toe duiken er in de archieven van het Stadsarchief echte parels op. Zoals dit 15e-eeuwse boekje dat toebehoorde aan het Maria Magdalendaklooster op het Spui. In dit boekje wordt gesproken over de natuur van de vrouw, en in het bijzonder over de vele zonden die zouden voorkomen onder nonnen. Het handschrift geeft een aardige indruk van de gang van zaken in een 15e-eeuws Amsterdams vrouwenklooster.
Wie het boekje heeft geschreven is niet bekend. Wel weten we dat het boekje aan het Maria Magdalenaklooster op het Spui heeft toebehoord, dankzij de aantekeningen die zowel voor op de kaft als achterin staan. Dit klooster werd tussen 1406 en 1411 gesticht en bevond zich op de Nes. Omdat het aan het watertje de Spoeye lag, werd gezegd dat het klooster zich op het Spui bevond.
Dit handschrift was niet het enige boek dat aan het klooster toebehoorde. Er zijn zo’n negen andere titels waarvan we weten dat zij ook in het bezit van het klooster waren. Het klooster is tussen 1422 en 1427 overgaan op de regel van Augustinus, wat betekende dat er nieuwe kloosterregels golden. Deze regels, of statuten, zijn beschreven in een handschrift uit 1465 dat ook behoorde tot de bibliotheek van het klooster. Het handschrift over de ‘onghestadighe natuyr der vrouwen’ lijkt een uitwerking te zijn van deze kloosterregels en specifiek toegepast op wat er in de praktijk in kloosters gebeurde. Zo worden de geschriften van Augustinus vaak als oplossing gegeven voor de misdragingen van de nonnen.
Of het boekje speciaal voor Maria Magdalenaklooster is geschreven weten we niet. Wel werpt het boekje licht op wat er in de praktijk in het algemeen in kloosters gebeurde. De auteur benoemt namelijk in elke alinea de verschillende misdragingen van de nonnen. Zo zouden de zusters ‘claghen van den gheselscap daer si mede omme gaen’ en zijn sommigen ‘bereit tot murmuracy [roddelen]’. Sommige vrouwen zouden zelfs het idee hebben om ‘te verwanderen [bewandelen] haer stede om enighe passien dien si hebben’. Zij kwamen dus buiten het klooster. Ook vond de auteur het een schande dat de nonnen ‘clederen van buten of ander curiose dinghen gheacht begheren te wesen’. De nonnen toonden dus niet allemaal het gedrag dat van ze geacht werd te tonen in een klooster. Dat er onderling vaak ruzies ontstonden wordt ook maar al te goed duidelijk. Veel nonnen zouden ‘bereit [zijn] quaet op een andere te vermoeden ende dat coemt hem uut onpuyrheit haere harten.’
De oplossing zou volgens de auteur te vinden zijn in hard werken en af en toe corrigeren. Als de zusters hun aandacht meer op zichzelf zouden richten in plaats van op anderen zouden veel van deze zonden zo verholpen worden.
“In de vroege zestiende eeuw ging het zelfs zo ver dat veel nonnen wegliepen uit de Amsterdamse kloosters.”
Volgens de auteur begingen sommige zusters deze zonden door het feit dat ze een vrouw waren. Het zou in de natuur van de vrouw zitten sneller te worden verleid door het wereldlijke. Daarom stelde de auteur dat het voor sommige nonnen ‘beter hadde gheweest dat si ter werlt hadden ghbleven’. Het idee dat vrouwen eerder zonden begingen dan mannen komt veel voor in middeleeuwse religieuze teksten. Aangenomen werd immers dat Eva uit de rib van Adam was geschapen en zich had laten verleiden.
Het boekje geeft een aardig inkijkje in het leven in een middeleeuws vrouwenkloosters. Blijkbaar gedroegen veel nonnen zich niet zoals gepast was, en was het nodig de regels nog eens te herhalen. In de vroege zestiende eeuw ging het zelfs zo ver dat veel nonnen wegliepen uit de Amsterdamse kloosters. Zij zagen het vrome en strenge kloosterleven niet meer zitten. De alteratie in 1578 zorgde ervoor dat de kloosters helemaal verdwenen. Veel van de kloosterbezittingen gingen over in protestantse handen of gingen verloren. Het Maria Magdalenaklooster werd verkocht aan het Leprozenhuis en de overgebleven nonnen mochten op het terrein blijven wonen tot aan hun dood.
Hoe werd Amsterdam de stad die we vandaag kennen? De tentoonstelling De geboorte van de stad. Op zoek naar middeleeuws Amsterdam verkent de fascinerende vroegste geschiedenis van de stad. Ontdek hoe in een paar eeuwen tijd de kleine nederzetting aan de Amstel en het IJ uitgroeide tot een bekend bedevaartsoord en een invloedrijke havenstad, en sta oog in oog met de oudste bekende Amsterdammer. Te zien van 7 maart t/m 6 juli 2025.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
