De relatie van sommige Marokkaanse Amsterdammers met Marokko is ambivalent: er is sprake van kritiek, maar ook van solidariteit en verbondenheid. Dit heeft in de loop der jaren geleid tot verschillende acties en projecten.
Voor veel Marokkaanse Amsterdammers is de band met Marokko vooral praktisch en emotioneel. Marokko wordt vooral gezien als hun moederland of vakantieland, waar hun wortels liggen en waar ze nog familie en vrienden hebben. Afhankelijk van de situatie speelt Marokko een kleinere of grotere rol in hun leven. Veel mensen vermijden echter discussies over politiek of religie, omdat deze onderwerpen gevoelig kunnen liggen.
Vanaf de jaren ‘60 zijn sommige Marokkaanse Amsterdammers steeds kritischer geworden over hun geboorteland. Ze uiten kritiek op corruptie binnen de makhzen (de elite rondom de koning) en wijzen op de voortdurende mensenrechtenschendingen in Marokko. Een ander belangrijk punt van kritiek is de bemoeienis van de Marokkaanse overheid met de diaspora, ook wel bekend als ‘de Lange Arm van Rabat’.
Deze diaspora, die jaarlijks miljarden euro’s bijdraagt aan de Marokkaanse economie, groeit voortdurend doordat nazaten automatisch de Marokkaanse nationaliteit erven, waarvan geen afstand kan worden gedaan. Marokko probeerde vroeger grip te houden op de diaspora via Amicales, maar investeert tegenwoordig in een goede relatie door subtiele propaganda, inmenging en spionage. Aanvankelijk was in Nederland vooral het KMAN kritisch ten opzichte van het Marokkaanse regime. Vanaf de jaren ‘90 vervulden meer organisaties, vaak met roots in Noord-Marokko, deze rol. De Hirak, een protestbeweging die sedert 2016 strijdt voor mensenrechten in het noorden van Marokko, krijgt ook veel steun van Marokkaanse Amsterdammers.
De Fédération des Amicales des Travailleurs et Commerçants en Europe, kortweg de Amicales, werd in 1973 opgericht als een middel om de Marokkaanse diaspora in Europa te controleren. In Nederland werd de eerste afdeling in 1974 geopend in Utrecht, gevolgd door afdelingen in steden als Rotterdam en Amsterdam. Officieel waren de Amicales bedoeld om de belangen van Marokkaanse arbeiders te behartigen, maar in werkelijkheid dienden ze vooral om de loyaliteit aan het Marokkaanse regime te waarborgen.
De organisatie stond bekend om haar bedreigingen en intimidatie van critici van het regime en was betrokken bij gewelddadige confrontaties. Politieke activiteiten van Marokkanen werden doorgegeven aan de Marokkaanse autoriteiten, namen van activisten werden opgeschreven en gerapporteerd en in sommige gevallen werd er zelfs geweld gebruikt om de ‘schadelijke invloeden’ te beperken. Zo werden de KMAN-voorman Abdou Menebhi in 1987 en de imam van de El Kabir-moskee in 1983 mishandeld. In 1978 werd het KMAN-kantoor aan de Ferdinand Bolstraat aangevallen door de Amicales.
Ondanks hun pogingen om de gemeenschap te domineren, kregen de Amicales nooit volledig voet aan de grond. Eind jaren ‘80 distantieerde koning Hassan II zich van de Amicales, waarna de organisatie langzaam verdween.
“Deze acties waren cruciaal voor de getroffen gemeenschappen, vooral omdat de steun van de Marokkaanse overheid vaak beperkt is.”
Tegelijkertijd zijn Marokkaanse Amsterdammers solidair gebleven met hun geboorteland. Na natuurrampen, zoals aardbevingen en overstromingen, hebben ze altijd snel hulp geboden. Een recent voorbeeld is de aardbeving van 2023, waarbij Marokkaanse Amsterdammers spontaan hulpacties organiseerden, onder andere via organisaties zoals stichting Aknarij, EMCEMO, en de Raad van Moskeeën Noord-Holland. Deze acties waren cruciaal voor de getroffen gemeenschappen, vooral omdat de steun van de Marokkaanse overheid vaak beperkt is.
Naast deze noodhulp hebben Marokkaanse Amsterdammers zich ook ingezet voor de ontwikkeling van Marokko door middel van gezamenlijke projecten gericht op democratische, economische en culturele ontwikkeling. In 1993 organiseerden het KMAN en de MVVN een conferentie in het Amsterdamse stadhuis over ‘Migratie en Ontwikkeling’. Hier werd gepleit voor samenwerking met Marokkaanse mensenrechtenorganisaties, vrouwenorganisaties, en vakbonden. Drie jaar later, in 1996, organiseerde KMAN samen met Europese en Marokkaanse partners een tweede conferentie, nu in Tanger. Dit leidde in Marokko tot de oprichting van F.O. Nord, een samenwerkingsverband van verschillende NGO’s uit Noord-Marokko en in Amsterdam tot de oprichting van het Euro-Mediterraan Centrum voor Migratie en Ontwikkeling (EMCEMO) in 1998.
Het Euro-Mediterraan Centrum voor Migratie en Ontwikkeling (EMCEMO), opgericht in 1998, is een onafhankelijke en seculiere mensenrechtenorganisatie. De organisatie, voortgekomen uit het KMAN, zet zich in voor een inclusieve samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft, ongeacht achtergrond. EMCEMO biedt spreekuren in de eigen taal voor kwetsbare groepen en organiseert voorlichtingsbijeenkomsten en debatten.
EMCEMO is initiatiefnemer van het Collectief Tegen Islamofobie en Discriminatie (CTID), dat strijdt tegen islamofobie, en oprichter van het AMOP, een platform dat opkomt voor de belangen van oudere Marokkaanse migranten. Ook huisvest EMCEMO het Comité 21 Maart, dat zich inzet voor gelijkheid en tegen racisme. In Marokko ondersteunt EMCEMO lokale NGO’s met de democratische ontwikkeling. Samen met F.O. Nord en de gemeente Amsterdam ontwikkelde EMCEMO het Airstone-project, waarbij 64 woningen werden gebouwd met steun van Marokkaans-Amsterdamse jongeren. Ook ondersteunde EMCEMO de oprichting van ‘Dar Amsterdam’, een sociaal-cultureel centrum in Larache, dat sinds 2011 kinderen en jongeren in armoede toegang biedt tot culturele en sportieve activiteiten.
Marokkaan in Mokum heeft een rijk gevuld programma dat verspreid over heel 2025 plaatsvindt. Van 3 tot en met 7 maart 2025 is bij Stichting Argan de expositie Marokkaan in Mokum te bezichtigen. De tentoonstelling belicht de geschiedenis, cultuur en bijdrage van Marokkanen in Amsterdam.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
