De geschiedenis van Nederland kent veel opmerkelijke momenten en samenwerkingsverbanden die de groei van steden en de welvaart van de regio’s en ons land hebben bevorderd. Eén van die fascinerende relaties is die tussen de provincie Overijssel, haar Hanzesteden aan de IJssel en de stad Amsterdam. De wortels hiervoor gaan diep terug in de middeleeuwen. Deze samenwerking legde niet alleen de basis voor economische bloei, maar beïnvloedde ook de opkomst van Amsterdam als handels- en cultureel wereldcentrum en de latere successen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC).
In de middeleeuwen was het Hanzeverbond een belangrijk handelsnetwerk van kooplieden en steden die goederen verhandelden over de Noord- en Oostzee. Steden zoals Deventer, Kampen, Zwolle en Hasselt, allemaal gelegen in de provincie Overijssel, waren prominente leden van dit verbond. Belangrijke schakelpunten destijds in de internationale handel. De ligging aan de Zuiderzee en rivieren zoals de IJssel, het IJsselmeer en het Zwarte Water bood deze steden toegang tot markten in Noord-Europa. Dit leidde tot een langdurige periode van welvaart. De groei van deze steden in de late middeleeuwen was opmerkelijk, vooral gezien het feit dat Amsterdam en andere westelijke steden destijds nog klein waren.
Amsterdam profiteerde sterk van de infrastructuur en handelsroutes die al door de Hanze waren opgebouwd. Vanaf de 16e eeuw groeide Amsterdam snel uit tot een belangrijk handelscentrum, onder meer dankzij de Overijsselse link. Hier lag de Hanziatische basis voor deze handelsrelaties. Dit was een niet onbelangrijke factor waardoor Amsterdam vanaf de 17e eeuw kon opbloeien en zich kon ontwikkelen met de VOC tot een dominant economisch centrum in de wereldhandel. Later in de tijd werd dit wederkerig. Overijssel en haar inwoners profiteerden bijvoorbeeld van de stoomveerdiensten die vanaf 1835 van Amsterdam naar Keulen en vice versa voerden. Vanaf Amsterdam werd de Zuiderzee overgestoken naar Kampen. Van waar over de IJssel langs Zwolle en Deventer verder werd opgestoomd naar Arnhem en dan over de Rijn verder naar Keulen.
Naast de handelsconnecties leverde Overijssel ook op een andere manier een bijdrage aan Amsterdam: het was een bron van arbeiders, met name dienstmeisjes. Vanaf de 18e eeuw verhuisden veel jonge vrouwen uit Overijssel naar Amsterdam om daar als dienstmeisje te werken. We zouden ze nu au pair of hulp in de huishouding noemen. Het werk in de grote stad bood hen meer mogelijkheden dan in hun eigen omgeving. Velen van hen vonden uiteindelijk hun levenspartners in Amsterdam. Dat waren vaak mannen opvallend genoeg eveneens uit Overijssel, die naar de ‘grote’ stad waren getrokken voor werk.
Dit toont niet alleen de economische banden tussen de provincie en de stad, maar ook de menselijke kant van deze migratiestromen. De Overijsselse dienstmeisjes werden gewaardeerd om hun arbeidsethos en betrouwbaarheid. Hun aanwezigheid versterkte de sociale en culturele banden tussen Amsterdam en de provincie Overijssel.
Naast de economische samenwerking speelden Overijsselse steden, met name Deventer een belangrijke rol in de culturele en intellectuele ontwikkeling van Nederland. In de late middeleeuwen en de renaissance stond Deventer bekend om zijn onderwijsinstellingen en drukkerijen. Die hadden grote invloed op de verspreiding van kennis en ideeën in het hele land. Amsterdam profiteerde sterk van deze intellectuele bloei. Veel van de boeken en ideeën die in Deventer werden geproduceerd vonden hun weg naar de hoofdstedelijke elite.
De relatie tussen de provincie Overijssel, haar Hanzesteden en Amsterdam is er een van wederzijdse invloed, groei en samenwerking. Wat begon als een economisch handelsverbond in de middeleeuwen, groeide uit tot een netwerk dat de basis legde voor de opkomst van Amsterdam en de VOC als wereldhandelsmacht en cultureel centrum. De infrastructuur, handelsroutes en kennis die tijdens de Hanzeperiode werden opgebouwd, speelden een sleutelrol in de latere successen van de Nederlandse en Amsterdamse economie.
Of het nu gaat om handel, arbeid, infrastructuur of intellectuele uitwisseling. De connectie tussen de provincie Overijssel en Amsterdam is diepgeworteld in de geschiedenis van beide regio’s. Vandaag de dag zijn de sporen van deze samenwerking nog steeds zichtbaar, niet alleen in de gedeelde grachtennamen in Hasselt, maar ook in de economische en culturele erfenis die voortleeft én nog steeds voortduurt in beide gebieden.
Auteur: Herman Dorgelo
Dit verhaal is bijgedragen door de provincie Overijssel.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
