De OBA heeft sinds haar oprichting in 1919 slechts zes Directeuren gekend, en vier daarvan heb ik ontmoet. Dat zegt genoeg over mijn leeftijd (73) en de dienstverbanden van die Directeuren. Tietse Sevensma (8 jaar), Annie Gebhard (20), Gerrit van Riemsdijk (16), Wim de la Court (24), Hans van Velzen (26) en Martin Berendse (nu 11).
Van Riemsdijk was directeur-af sinds 1964. Als eerste Directeur van de Frederik Muller Academie, de eerste dagopleiding voor bibliothecarissen, opgericht in 1964, bleef hij echter nog nauw betrokken. Op diezelfde Bibliotheekacademie begon ik in 1970 mijn levenslange verbintenis met de openbare bibliotheken. Daar viel al snel de naam Annie Gebhard, directrice van 1928 tot 1948.
Wat had ik Annie Gebhard, de enige vrouwelijke directeur, graag meegemaakt. Op de FMA werd ze in bijna dezelfde adem genoemd als dr. Henri Greve, schrijver van het eerste proefschrift over openbare bibliotheken (1906). Zij had als bibliothecaresse van de Nutsbibliotheek van de Maatschappij tot het Nut van ‘t Algemeen, al in 1909 studiereizen naar Engeland en Duitsland gemaakt. Helaas weet ik niet hoe ze die reizen maakte. Reisde ze alleen? Hoe zelfstandig kon ze zijn? Over haar persoonlijk leven weten we eigenlijk niks. Ze bleef ongetrouwd, ja, welke bibliothecaresse was niet ongetrouwd! Ze was een nichtje van Coenraad Kerbert, Artis-directeur tussen 1890-1927. Zijn naam leeft door in het voormalige leeuwenverblijf, het Kerbertterras.
Alles in wat ik van haar weet zijn haar uitspraken over openbaar bibliotheekwerk. Ze was als het ware voorbestemd. Want haar werk bij de Nutsbibliotheek was een opstapje naar de Openbare Leeszaal en Bibliotheek. Ze begon daar gelijk met directeur Tietse Sevensma. Toen hij in 1927 beroepen naar ongetwijfeld hoger aangeschreven, gelijksoortig werk bij de Volkenbond, schoof Annie, adjunct-directrice, onmiddellijk door en bleef directrice tot haar pensioen in 1948.
De OBA was een overzichtelijke organisatie; Annie kende alle personeelsleden persoonlijk. Zij heeft ongetwijfeld Annie M.G.Schmidt aangenomen, Zij hield de OBA in oorlogstijd draaiende, soms wel al te snel aan de schandelijke wensen van de bezetter tegemoetkomend. En, moeilijk punt, degene die uiteindelijk verantwoordelijk was voor de kille ontvangst van de uit de onderduik teruggekeerde Joodse bibliothecaresse Celine Polak, evenals de weinig invoelende manier waarop de moord op OLB voorzitter Josephus Jitta in Sobibor, werd benoemd in het jaarverslag.
“Dat ene boek verscheen vrij kort na haar afscheid, en gaat over Amsterdam. Ze had ongetwijfeld een grote liefde voor Amsterdam,..”
Mijn fijne collega Suze Wiardi Beckman, was door Annie Gerhard opgeleid. Zou Annie in 1947/1948 geweten hebben dat Suze toen de geliefde was van Han Voskuil, en in tweestrijd verkeerde: Suze of Lousje (= Nicolien) ? Het werd Lousje. Wat zou een andere keuze hebben betekend voor de bibliotheek en voor de literatuur?
Bij haar afscheid kreeg ze een bundel opstellen aangeboden Uit de leeszaalwereld, uiteraard nog te vinden in het OBA magazijn. Samen met haar andere geschriften die, op één na, over bibibliotheekwerk gingen. Dat ene boek verscheen vrij kort na haar afscheid, en gaat over Amsterdam. Ze had ongetwijfeld een grote liefde voor Amsterdam, gezien de titel: ABC van Amsterdam, encyclopedisch handboek voor een ieder die van Amsterdam houdt, in samenwerking met Anton van der Vet, Dit boek werd later opgenomen in Amsterdam van A tot Z, J.H.Kruizinga en J.A. Banning.
In de ‘biografie’ van de OBA, Amsterdammers en hun bibliotheek, Joosje Lakmaker en Elke Veldkamp (2019) is Annie prominent aanwezig. Ze was na haar studiereizen actief als voorvechtster voor toegang voor kinderen tot boeken. Dat resulteerde in 1912 in de eerste Nutskinderleeszaal aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Kinderen konden daar lezen, uitlenen was niet mogelijk. De kinderen stonden in de rij om naar binnen te kunnen, en in 1914 kwam er al een tweede. Daar werden ook lezingen met lichtbeelden vertoond, over Artis bijvoorbeeld. Het zou me niks verwonderen als haar oom die beelden van uitleg voorzag! Ze was ook initiatiefnemer van de parkbibliotheken in Vondelpark en Sarphatiepark, waar kinderen in de zomer werden voorgelezen.
Haar opvattingen over bibliotheekwerk maken mij nog steeds gelukkig. En ik denk dat die opvattingen ook nog steeds in het denken van haar opvolgers zitten. Nog steeds spreekt oud-OBA directeur Hans van Velzen over ‘de legendarische juffrouw Gebhard’, en zo was het!
Auteur: Leo Willemse
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
