Amsterdam groeit en vergrijst. Steeds meer mensen hebben zorg nodig, terwijl er juist een tekort aan zorgverleners is. Hoe zorgen we ervoor dat al deze Amsterdammers een zorgzame buurt om zich heen hebben? “We kunnen technologie inzetten zonder de mens uit het oog te verliezen.”
Je herkent je straat nog wel, maar nu je zo langs de voordeuren wandelt, weet je ineens niet meer zeker welk van deze huizen jouw huis is. Je hebt een sleutelbos in je hand, maar waar moet die sleutel eigenlijk in? En als het dan eindelijk gelukt is en je het pak melk dat je gekocht hebt in de koelkast wil zetten, staat die al helemaal vol met melk.
Het is zomaar een scène uit het leven van iemand met beginnende dementie, opgenomen in de virtual reality-experience die mantelzorgorganisatie Markant organiseert. Met een VR-bril op en een joystick in je hand ervaar je hoe het moet zijn als de wereld om je heen langzaam afbrokkelt. “We willen een stad waarin mensen naar elkaar omkijken”, zegt Elvan Kaplanseren, projectleider Informele Respijtzorg bij Markant. “We leunen zwaar op mantelzorgers en we moeten dus ook goed voor hen opkomen en zorgen dat zij de kennis hebben die ze nodig hebben om er voor hun naaste te zijn.”
Amsterdam groeit en vergrijst: al voor 2030 neemt de groep 65-plussers met bijna een derde toe, en het aantal mensen tussen de 75 en 84 groeit zelfs met 56 procent. Dat betekent dat de zorgvraag in de stad de komende jaren flink zal toenemen, en dat de zorgsector nog verder onder druk zal komen te staan. “Zorg goed voor onze stad en voor elkaar”, schreef Eberhard van der Laan in zijn afscheidsbrief, en die woorden staan veel Amsterdammers in het geheugen gegrift. Maar hoe doen we dat in de toekomst?
“Zorg goed voor mantelzorgers” Elvan Kaplanseren
“Zorg goed voor mantelzorgers”
“Het vraagt heel wat van de stad – of eigenlijk van de hele maatschappij – om zorgzame buurten te creëren waarin mensen naar elkaar omkijken”, zegt Elvan Kaplanseren. “In de stad is het contact met buurtbewoners vaak wat minder informeel dan op het platteland. Het leven gaat snel, snel, snel, en dat kunnen mensen met bijvoorbeeld dementie niet bijbenen. Ze gaan daardoor minder vaak naar buiten en eenzaamheid ligt op de loer.”
Markant pleit daarom voor meer ontmoetingsplekken in de stad, het liefst afgestemd op een doelgroep met een specifieke culturele achtergrond. Kraka-e-Sewa in Zuidoost is bijvoorbeeld zo’n ontmoetingscentrum met zorg, speciaal voor Surinaamse ouderen. “Daar kunnen andere buurten van leren. Het zorgt voor heel veel verbinding in de buurt”, zegt Kaplanseren.
“Als mantelzorgorganisatie pleiten wij er daarnaast ook voor dat mantelzorgers gezien worden als heel belangrijke samenwerkingspartners. Ze weten heel veel van de cliënten, en zorgprofessionals moeten ze serieus nemen. En we moeten ze een beetje ontzien om te zorgen dat ze het volhouden. Dat doen we bijvoorbeeld door soms vrijwilligers in te schakelen om mantelzorgers een paar uurtjes in de week waar te nemen, zodat ze even een adempauze hebben.”
“Verbinding is het sleutelwoord als we het hebben over een zorgzame stad”, zegt Lucien Bianchi, programmamanager Kunst & Zorg bij zorgorganisatie Cordaan. Cordaan zorgt voor bijna 22 duizend Amsterdammers, verdeeld over ouderenzorg, ggz en gehandicaptenzorg en de organisatie zoekt naar manieren om de groeiende zorgvraag en het krimpende aantal zorgverleners in balans te brengen, door sterkere netwerken te bouwen in buurten. En dat doen ze op een verrassende manier: door middel van kunstprojecten. Het zijn er inmiddels zo’n veertig, van theater in co-creatie tot inloopateliers. “We proberen in de stad een infrastructuur te bouwen waarmee we kunst en cultuur bij mensen in kwetsbaardere posities kunnen brengen. Zo krijg je participatie en echte verbondenheid in buurten.”
Een mooi voorbeeld is het Ambulant Kunstteam: een soort thuiszorgteam voor mensen die naast hun zorgvraag ook een ‘levensvraag’ hebben, zoals Bianchi het formuleert. Het team bestaat uit uiteenlopende mensen, van kunstenaars en illustratoren tot filosofen en historici. De cliënt kan zelf aangeven waar hij of zij behoefte aan heeft. Taken die nu nog vaak door zorgverleners worden opgepakt, worden dan overgenomen door kunstenaars. Zo werd iemand die graag nog zijn levensverhaal wilde opschrijven gekoppeld aan een schrijver. De dementerende Pien werd gekoppeld aan illustrator Josien. Samen gaan ze af en toe naar een museum.
“Josien maakt dan praatplaten over wat ze allemaal hebben gezien. Dan kan Pien het later thuis allemaal nog eens herbeleven en er bijvoorbeeld met familie over praten. Zo ontstaan er nieuwe verbindingen in een buurt, gaan we eenzaamheid tegen, laten we meer mensen meedoen en ontlasten we tegelijkertijd de zorg. Want wat geen zorgvraag is, moet ook geen zorgantwoord krijgen”, zegt Bianchi.
Ook drie grote onderwijsinstellingen (MBO College West, de Hogeschool van Amsterdam en Amsterdam UMC) puzzelen met het vraagstuk van de zorgzame buurt. Onder de naam HealthTech @Home bundelen ze de krachten en onderzoeken ze nu samen welke rol technologie kan spelen in het versterken van een gemeenschap. “Vanuit zorg en technologie zijn we geneigd te denken in termen van efficiëntie, registraties en kosten”, zegt Linda Dusseljee-Peute van het Amsterdam UMC. “Wij willen verkennen hoe we technologie op een ondersteunende manier kunnen inzetten, zonder de mensen uit het oog te verliezen. Met studenten ontwikkelen we nieuwe ideeën, en tijdens de hackathon op de ToekomstTiendaagse gaan we daar ook buurtbewoners uit Gein bij betrekken.”
De mogelijkheden zijn eindeloos. Er bestaan bijvoorbeeld al valdetectors, die het opmerken en doorgeven als iemand gevallen is. Die zijn al in het echt te zien in het Smarthouse van MBO College West. In de hackathon wordt gezocht naar manieren om zulke innovaties een plek te geven in een gemeenschap. Dan krijgt een buurtbewoner bijvoorbeeld een seintje van de valdetector. “Maar ook iets simpels als een matchmaking-programma kan heel goed werken”, zegt Denise Rodenburg van het Amsterdam UMC. “Dat koppelt mensen aan elkaar en zorgt ervoor zorgt dat ze af en toe een praatje kunnen maken met iemand in de buurt. Zo krijg je meer menselijk contact en betere zorg door technologie.”
“Mantelzorgers doen heel goed werk, maar je moet je ook voorstellen dat er mensen zijn die helemaal geen mantelzorger hebben”, voegt Dusseljee-Peute nog toe. “Dat laat wel zien dat het van enorm belang is om een zorgzame gemeenschap om je heen te hebben. Daarom moeten we met elkaar, en buurt voor buurt, op zoek naar oplossingen die werken.”
Auteur: Brechtje Keulen van Bureau Wibaut
Meedenken over de zorgzame buurt van de toekomst? Neem bijvoorbeeld op 19 juni een kijkje bij de hackathon ‘Hoe bouw je een zorgzame buurt?’ Meer informatie: https://www.iamsterdam.com/uit/agenda/attracties-en-bezienswaardigheden/tours/hackathon-hoe-bouw-je-een-zorgzame-buurt#
Of meld je aan voor de (Be)leven met dementie VR-experience met nagesprek bij Markant op 17 juni. Aanmelden via https://www.markant.org/agenda/toekomsttiendaagse-beleef-dementie-vr-ervaring/
Wat is jouw wens voor de toekomst van onze jarige stad? Hoe ziet Amsterdam eruit in 2050 en daarna? Wat eten we, hoe bewegen we door de straten, hoe wonen we en hoe leven we met elkaar? Denk, praat en doe mee tijdens de ToekomstTiendaagse van 12 t/m 21 juni 2025. Laat je inspireren door talks, duurzame modeshows, VR installaties, e-cart races, hackathons en nog veel meer.
* De verhalen die worden gepubliceerd op deze website weerspiegelen niet per se het beleid van de gemeente Amsterdam, maar zijn een creatieve uiting van de makers.
